Hoe Musk probeert de radicaal-rechtse AfD salonfähig te maken

De Amerikaanse techmiljardair Elon Musk maakt zowel in de VS als daarbuiten gebruik van zijn politieke macht. Afgelopen weekend sprak Musk via een videoverbinding een campagnebijeenkomst toe van de radicaal-rechtse anti-immigratiepartij Alternative für Deutschland (AfD).

In zijn toespraak zei Musk tegen de zo’n 4.500 aanwezige AfD-aanhangers dat ze de Duitse cultuur moeten koesteren. “Het is goed om trots te zijn op de Duitse cultuur, de Duitse waarden en dat niet te verliezen in een soort multiculturalisme dat alles verwatert”.

De steun van Musk voor de AfD en partijleider Alice Weidel bestaat uit berichten op zijn socialmediaplatform X, maar ook uit opiniestukken in kranten en toespraken. Hij heeft de ooit marginale partij daarmee wereldwijd in de schijnwerpers gezet en probeert de AfD salonfähig te maken.

Wat kenmerkt de AfD?

De in 2013 opgerichte AfD is “zelfs volgens de Europese radicaal-rechtse standaarden tamelijk extreem”, zegt hoogleraar politieke wetenschappen Kai Arzheimer van de Universiteit van Mainz tegen Business Insider. “De partij is geïsoleerd in het Europese Parlement”, legt hij uit. “Zelfs andere radicaal-rechtse partijen willen niet samenwerken met de AfD.”

Dat was volgens Arzheimer in het begin niet zo. De AfD was in de beginjaren "echt een partij voor de upper class" en populair bij centrumrechtse stemmers. Maar de partij schoof binnen een aantal jaar enorm op naar rechts en zette de strijd tegen immigratie en de rol van de islam binnen Europa centraal.

"We hadden een enorme instroom van vluchtelingen uit het Midden-Oosten, vooral uit Syrië, en dat heeft de enorme ruk naar rechts versneld", zegt Arzheimer. "Vanaf 2017 werden ze een serieuze factor in de nationale politiek."

De Russische invasie van Oekraïne, die de energiezekerheid ondermijnde, hielp de partij nog verder te groeien. "Wat de AfD anders maakt dan de meeste andere radicaal-rechtse partijen in Europa is dat ze vrij open zijn over hun banden met rechts-extremisten buiten de partij en zelfs binnen de partij. Daarmee zijn ze helemaal aan het uiteinde van het politieke spectrum terechtgekomen, maar toch zijn ze tamelijk populair", zegt Arzheimer.

De banden met extreemrechts hebben de aandacht getrokken van de Duitse geheime dienst, die de partij vanwege het extremisme onder toezicht heeft gesteld.

De AfD is ook uitgesproken nationalistisch en heeft een anti-EU-agenda. "De AfD wordt getypeerd door zijn anti-EU, anti-globalisering en anti-immigratie standpunten met daarbovenop een onkritische houding ten opzichte van een aantal zwarte bladzijden uit de Duitse geschiedenis", zegt politicoloog Thomas Zittel van de Goethe Universiteit in Frankfurt tegen Business Insider. "Het ontbreekt bij de AfD aan een constructieve en hoopvolle economische agenda die in lijn is met het anti-regelgevingbeleid dat Musk voorstaat."

Wat Musk zegt over AfD

"Ik ben erg enthousiast over AfD. Ik denk dat jullie echt de grootste hoop zijn voor Duitsland", zei Musk zaterdag tegen de aanhangers van de partij.

De CEO van Tesla, dat een grote fabriek voor elektrische auto's heeft vlakbij Berlijn, sprak in december in een kort bericht op X voor het eerst openlijk zijn steun uit voor AfD. Dat ging al snel de wereld over en haalde de Duitse politiek overhoop. Duitsland houdt eind februari vervroegde verkiezingen.

Daarna schreef Musk in een opiniestuk in de krant 'Welt am Sonntag' dat AfD "het laatste sprankje hoop is voor dit land." Hij is vol lof over de standpunten van AfD over "gecontroleerde immigratie" en een kleinere rol voor de overheid.

Op X retweette Musk berichten waarin Europa en de VS worden beschuldigd van het overdreven gebruik van het label "extreem-rechts". Ook noemde hij de Duitse bondskanselier Olaf Scholz een "incompetente idioot."

In andere landen mengt Musk zich eveneens in de politiek. Zo deed hij een oproep om de Britse premier Keir Starmer af te zetten en de extreemrechtse activist Tommy Robinson vrij te laten.

"Hij steunt niet alleen AfD, maar ook nog veel openlijker extreemrechtse figuren zoals bijvoorbeeld de in de tot gevangenisstraf veroordeelde Tommy Robinson", zegt Arzheimer. "Ook worden rechts-extremisten steeds luidruchtiger op X en dat wordt gezien als behoorlijk problematisch als we het over Elon Musk hebben."

Musk heeft op X ook de meerdere malen de MAGA-variant "Make Europe Great Again" geplaatst, een van zijn vele opmerkingen die de aandacht hebben getrokken van Europese leiders.

"Ik denk dat jullie meer zelfbeschikking willen voor Duitsland en andere Europese landen en minder voor Brussel", zei Musk zaterdag in zijn toespraak. "Er komt te veel bureaucratie uit Brussel, te veel controle van een soort van wereldwijde elite."

De impact van de steun van Musk voor AfD

Met het toenemen van de macht en invloed van Musk, neemt ook zijn impact op de democratie toe, zegt Arzheimer. "Hij heeft de controle over sociale media. Hij heeft heel veel geld. Hij is een enorme factor in Duitsland", legt hij uit. "Hij heeft ook vele andere zakelijke belangen, dus hij wordt steeds meer gezien als een politiek gevaar voor de liberale democratie."

Hoewel Musk in zijn opinie-artikel zijn economische belangen in Duitsland aanhaalde, zegt Arzheimer dat het ook mogelijk is dat dit gewoon zijn wereldbeeld is. "Misschien is het allemaal instrumenteel. Misschien is het allemaal een spel voor hem. Misschien is hij op een persoonlijke kruistocht. Ik heb geen idee. Maar hij gaat behoorlijk gestructureerd te werk".

De AfD zit in de lift in Duitsland en volgens opiniepeilingen kan de partij rekenen op zo'n 20 procent van de stemmen bij de verkiezingen op 23 februari. Maar de partij blijft in een politiek isolement verkeren, want de mainstream-partijen in Duitsland hebben tot nu toe geweigerd op welke manier dan ook samen te werken.

De steun van Musk leidt misschien tot enthousiasme bij jongeren en ondernemers, maar kan de partij ook nog verder isoleren.

Zo zorgde hij voor veel opschudding in Duitsland met zijn vermeende Hitlergroet tijdens een inauguratiefeestje voor Donald Trump. Musk houdt vol dat zijn gebaar onschuldig was. "Het was verbazingwekkend hoe gretig gevestigde media me probeerden te cancellen, toen ik aangaf 'mijn hart ligt bij jullie' en mijn hand van mijn hart naar het publiek bewoog."

In Duitsland wordt het gebaar volgens Arzheimer sowieso als problematisch gezien, wat de intentie ook was. "Het gebaar is verboden in Duitsland", zegt hij. "Je kunt ervoor vervolgd worden, omdat het in Duitsland wordt gezien als een verboden symbool van het nazi-regime."

"Musk promoot dergelijke ideeën al langer en brengt allerlei extremisten terug op X", zegt Arzheimer. "Ik denk dat veel mensen in Duitsland en andere Europese landen niet verbaasd waren dat hij zich zo gedroeg op het inauguratiefeestje."

LEES OOK: Brussel verdiept onderzoek naar X van Elon Musk: mogelijk overtreding regels rond nepnieuws en haatberichten